2024 Nobel Ekonomi Ödülü (aslında Alfred Nobel anısına Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü) geçtiğimiz pazartesi günü yapılan açıklamayla Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'a verildi. Ödülü alanlardan birinin Türkiye'de doğup büyüyen ve üniversiteye kadar olan eğitimini Türkiye'de alan Daron Acemoğlu olması Türkiye'de dikkatleri Acemoğlu'nun çalışmalarına ve iktisadi katkılarına çevirdi. Daron Acemoğlu ve arkadaşlarının çalışmaları Türkiye’nin içinde bulunduğu bugünkü duruma dair de bize açıklamalar sunmaktadır.Daron Acemoğlu ve diğer iki ödül sahibi isim, uluslar arasındaki refah farkının büyüklüğünü açıklayan çalışmalarıyla ödüle layık görüldüler. Yaptıkları çalışmalar, uluslar arasındaki refah farklılıklarının coğrafya, kültür veya teknolojiye erişim gibi faktörlerden ziyade kurumsal yapılardaki farklılıklardan kaynaklandığını savunmakta. Acemoğlu ve arkadaşları, günümüz dünyasındaki zenginlik farklılıklarını geçmişi araştırarak ve toplumların tarihsel dinamiklerini inceleyerek açıklamayı amaçladı. Burada da kurumların etkisini incelediler ve ortaya çıkan çarpıcı sonuç, Nobel Komitesi’nin açıklamasına göre şu şekilde özetlenebilir: Kapsayıcı kurumlar, genellikle sömürgeleştirildiklerinde yoksul olan ülkelerde uygulanmış ve zaman içinde genel olarak müreffeh bir nüfusla sonuçlanmıştır. Bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi neden yoksul olduğunun önemli bir nedenidir ve bunun tersi de geçerlidir. (9)Komitenin vurgu yaptığı kurumların kapsayıcılığı burada oldukça önemli. Acemoğlu ve Robinson özellikle kapsayıcı kurumların ekonomik büyümeyi teşvik ettiğini fakat uzun vadeli refahı engelleyen dışlayıcı kurumların refahı olumsuz etkilediğini tespit etti. Kapsayıcı kurumlar, toplumsal geniş katılımı, eşitliği ve hukukun üstünlüğünü teşvik eden siyasi ve ekonomik yapılar demektir. Bu kapsayıcı kurumlar bireylerin ekonomik aktivitelerde bulunmaları, inovatif olmaları ve servet biriktirmeleri için fırsatlar oluşturarak vatandaşların çoğunluğunun kaynaklara ve siyasi etkiye erişimini sağlar. Buna karşılık dışlayıcı kurumlar güç ve zenginliği elitler arasında paylaştırarak rekabeti bastırır ve ülkenin ekonomik potansiyelini sınırlandırır. Acemoğlu, Robinson ve Johnson, kapsayıcı kurumları, serveti ve siyasi gücü elitler arasında toplayarak inovasyonu ve büyümeyi engelleyen dışlayıcı kurumlarla karşılaştırmaktadır. Araştırmaları, kapsayıcı kurumların zaman içinde yatırımı, teknolojik ilerlemeyi ve sosyal hareketliliği teşvik ettiği için sürdürülebilir ekonomik kalkınma için çok önemli olduğunu göstermekte.Acemoğlu, Johnson ve Robinson’ın bulgularından bahsederken 2001 yılında American Economic Review’de yayımlanan The colonial origins of comparative development: An empirical investigation&nbsp;adlı makaleye de dikkat çekmek gerekir. Nitekim Diktatörlük ve Demokrasinin İktisadi Kökenleri, Ulusların Düşüşü&nbsp;ve&nbsp;Dar Koridor gibi oldukça ses getiren kitapların temelini bu çalışma oluşturuyor. Bu oldukça etkileyici makalede (bu yazı yazıldığı gün itibariyle 18620 atıf almış bir makale) sömürgeci kurumların modern ekonomik kalkınma üzerindeki etkisini analiz etmişlerdir. Makale, Avrupalı sömürgecilerin dışlayıcı kurumlar kurduğu bölgelerde uzun vadeli ekonomik büyümenin daha düşük olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan, sömürgecilerin özel mülkiyet için yasal korumalar gibi kapsayıcı kurumlar geliştirdiği bölgeler, sömürgecilikten kurtulduktan sonra bile daha yüksek büyüme seviyelerine ulaşmıştır. Araştırmaları, böylelikle ekonomik kalkınmanın sadece kaynaklara erişim veya coğrafi avantajlarla ilgili olmadığını, toplumların kurumlarını nasıl organize ettikleriyle ilgili olduğunu ileri sürmektedir.Ödül alan bu isimler kurumlar ile toplumsal refah arasındaki nedensellik ilişkisini ortaya koymalarının yanı sıra, kullandıkları ampirik yaklaşımla iktisatta yeni bir dönem de başlattılar. Yani aslında ortaya konan sadece bir nedensellik ilişkisi değil, aynı zamanda metodolojik de bir katkıydı. Bu ilişkiyi ortaya koyarken kullandıkları matematiksel modellemeler ve ekonometrik yöntemler oldukça çığır açıcıydı ve ödülün neden verildiğine dair komitenin açıklamasında kullanılan metodolojinin oldukça inovatif olduğuna vurgu yapılmakta. Yaptıkları metodolojik katkılar sayesinde bu üç isim kendilerinden sonra gelecek araştırmacılara oldukça önemli bir yol açmış durumda. Diğer yandan bu ödülün oldukça eleştiri aldığını da belirtmek gerekir. Özellikle Çin ve Güney Kore gibi ülkelerde kapsayıcı kurumlar olmadan ortaya çıkan refahın göz ardı edildiği üzerine eleştiriler getirilmekte. Bahsi geçen çalışmalar böylelikle Batılı kurumsal çerçevelerin öncelendiği, Batılı olmayan ülkelerin izlediği farklı kalkınma yollarının ihmal edildiği gerekcesiyle sorunlu bulunmakta.* Dr. Caner Gerek<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"> [1] https://x.com/acikradyo/status/18448031239544833972 &nbsp;İlker Deniz Yücel, B. No. 2017/16589, 28.05.2019, § 85.3 Altuğ Taner Akçam/Türkiye, no. 27520/07,25.10.2011; ayrıca AİHM’in şu kararlarına da bakılabilir: Güçlü/Türkiye, no. 27690/03, 10.2.2009; Dink/Türkiye, no. 2668/07 6102/08 30079/08... , 14.09.2010; Cox/Türkiye, no. 2933/03, 20.05.2010; İlker Deniz Yücel/Türkiye, no. 27684/17, 25.01.2022.4 https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/genel-haberler/kredi-kartlarindan-savunma-sanayii-payi-gorusmesi-ertelendi-ak-partili-guler-acikladi-yasa-teklifi-2025-yilina-birakildi_ID1602021/5 https://gazeteoksijen.com/ekonomi/simsekten-savunma-sanayi-payi-aciklamasi-celik-kubbe-insa-edilecek-2254586 https://finans.mynet.com/haber/detay/ekonomi/kredi-karti-limitine-vergiyi-savunurken-konuyu-dem-parti-ye-yunanistan-a-ve-ermenistan-a-baglayan-destici-onun-vermedigi-750-lirayi-biz-veririz/490735/7 https://x.com/mahfiegilmez/status/18450333034992149208https://www.riskmerkezi.org/Content/Upload/istatistikiraporlar/ekler/4469/RM_Aylik_Bulten_-_Agustos_2024.pdf9 https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2024/popular-information/

Özgürlük Gündemi

Ödül alan bu isimler kurumlar ile toplumsal refah arasındaki nedensellik ilişkisini ortaya koymalarının yanı sıra, kullandıkları ampirik yaklaşımla iktisatta yeni bir dönem de başlattılar. Yani aslında ortaya konan sadece bir nedensellik ilişkisi değil, aynı zamanda metodolojik de bir katkıydı.

2024 Nobel Ekonomi Ödülü Ne Anlatıyor?

<a fr-original-style="" href="https://www.law.cam.ac.uk/people/academic/ah-haldar/944" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Antara Haldar</a>William Shakespeare’in 1597 tarihli komedyası Love’s Labour’s Lost (Aşkın Çabası Boşuna), entelektüel gelişime bağlılıkla aile içi mutluluk arayışı arasındaki gerilimde yol alan dört kişinin öyküsünü anlatır. Yaklaşık dört yüzyıl sonra, Harvard’lı ekonomist Claudia Goldin bu hikâyeyi kariyer ve aile arasında denge kuran Amerikalı kadınların bakış açısından yeniden ele aldı. Goldin’in kadınların iş gücü piyasasındaki sonuçlarına ilişkin derin içgörüleri kendisine Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandırdı.Goldin’in başarısı sadece ezici bir çoğunlukla erkek egemen bir disiplinde çalıştığı için değil—kendisi tarihte ekonomi Nobel’ini kazanan üçüncü kadın olurken tek başına kazanan ilk kadın olmayı başardı—aynı zamanda akademik kariyerinin doğrudan toplumsal cinsiyete odaklanması nedeniyle de dikkate değer. Goldin’in araştırdığı konular—kadınların iş gücüne katılımı ve özellikle de cinsiyetler arası ücret farkı—genellikle feminist iktisat içinde birbirlerinden izole edilmiş ve bu alanda marjinalleştirildi.Kendisini bir "ekonomist-dedektif" olarak konumlandıran Goldin, bir dizi vakayı çözdü, ancak Nobel Komitesi’nin de belirttiği gibi üç tanesi öne çıkıyor. Birincisi, çoğu ekonomik kalkınma teorisi, ekonomiler büyüdükçe kadınların otomatik olarak ve sorunsuz bir şekilde işgücüne çekileceğini varsayıyor. Ancak Goldin’in araştırması, kadınların iş gücüne katılımının zaman içinde ters&nbsp;bir çan eğrisi izlediğini gösteriyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/10/5/1699020083310.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.86" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">200 yıllık verileri titizlikle tarayan Goldin, ekonomik faaliyetlerin odağı tarımdan sanayiye kaydıkça&nbsp;özellikle evli kadınlar için çocuk bakımıyla fabrika işlerini dengelemenin zorluğu nedeniyle kadınların iş gücüne katılımının düştüğünü gözlemliyor. Ancak hizmet sektörü hakimiyet kazandığında, kadınlar iş gücüne çok daha yüksek oranlarda katılıyor.İkinci olarak cinsiyetler arası ücret farkı—kadınlar ortalama olarak erkeklerin kazandığı her 1 liraya karşılık 77 kuruş kazanmaktadır—geleneksel olarak eğitim seviyesinden hırs farklılıklarına kadar sayısız faktöre bağlanıyor. Bazıları bunun bir yetenek meselesi olduğunu iddia ediyor. Örneğin eski ABD Hazine Bakanı Lawrence Summers, 2005 yılında erkeklerin biyolojik olarak matematik ve bilime daha uygun olduğunu savunmuştur.Ancak Goldin, aynı meslek içindeki ücret farklılıklarını inceleyerek asıl açıklamanın çok daha basit olduğunu gösterdi. Görünüşe göre, süregelen gecikme eğitim düzeyine bağlanamaz; zengin ülkelerde kadınlar bu alanda erkekleri geride bırakıyor. Ücret farkı, meslek ayrımı gözetmeksizin var olduğundan kadınların daha az kazançlı alanlarda daha yüksek oranda temsil edilmesine de bağlanamıyor. Üniversite mezuniyetinde kadın ve erkeklere ödenen ücretin neredeyse aynı olduğu göz önüne alındığında, bilişsel yetenek de sorun değil.Bilakis, kadınlar sırf doğurgan bireyler onlar oldukları gerçeğinden ötürü erkeklerden daha az kazanıyor. Ücret farkı, bir kadının ilk çocuğunun doğumundan bir ya da iki yıl sonra ortaya çıkmaya başlıyor. Kariyer kesintileri ve çalışma saatlerindeki azalma gibi doğumla ilgili faktörler nedeniyle 45 yaşına gelindiğinde kadınlar erkeklerin kazandığının %55’ini kazanıyor.Üçüncüsü, Goldin’in araştırması kadınların beklentilerinin önemli olduğunu ortaya koyuyor. Gösteri etkisi (demonstration effect)—aile büyüklerinin onlara teşkil ettiği örnek—nedeniyle kadınlar uzunca bir süre iş güçlerini değerinin altında satmış. Bu durum 1970’lerde ABD’de kadınların eğitimine yapılan yatırımların artması ve evlilikle ilk doğum arasındaki sürenin açılmasıyla değişmeye başlıyor.Goldin, Nobel ödülünü kazandığı günün sabahında yayımladığı bir çalışma raporunda, 1963 ve 1973 yılları arasında bu değişime zemin hazırlayan bir dizi gelişmenin altını çiziyor. Bunlar arasında Eşit Ücret Yasası’nın kabulü; Roe v. Wade (ABD Yüksek Mahkemesi’nin kürtajı anayasal bir hak olarak tanıması); kadınların prestijli üniversitelere kabulündeki artış ve özellikle de doğum kontrol haplarına erişim yer alıyor.Goldin’in çalışmaları ekonomi bilimi için bir dizi önemli ders içeriyor ve günümüzün ekonomik gerçeklerini anlamak için tarih okumanın önemini gösteriyor. Piyasaların yüzyıllardır çözüm üretemediği inatçı sorunlar bugün bile mevcut. Kadınlar, neden hâlâ çocuk doğurarak topluma en büyük katkıyı sağladıkları için cezalandırılıyor?Goldin’in çalışmaları ekonomik aktörleri ayrıştırma ihtiyacını da ortaya koyuyor çünkü sonuçlar genellikle kimlik, sosyal yapılar ve öznel algılara dayalı kendi kendini gerçekleştiren kehanetleri yansıtıyor. Örneğin, Goldin’in açıkladığı gibi, benzer eğitim almış heteroseksüel çiftlerin çoğu, ev işlerini eşit olarak paylaşmıyor çünkü erkek partner genellikle daha fazla kazanıyor. Ancak bu durum ücret farkını pekiştiriyor.Goldin’in çalışmasının en radikal çıktısı ekonominin sadece resmî kurumsal alanlarda değil, aynı zamanda mahrem alanlarda da yaşadığını göstermesi. Bu disiplin, finansal piyasalarla olduğu kadar evlilik piyasalarıyla da ilgilenmeli.&nbsp;"Kadın dergileri"nde ele alınan fikirler, epeyce uzun bir süredir ekonomi dergilerinden çıkıyor.Goldin’in çalışması feministlerin uzun zamandır vurguladığı bir noktanın daha altını çiziyor: kadınlar kişisel olanı profesyonel olandan ayırma lüksüne sahip değiller. Ekonomi, kadınlar için ev içi mutluluğun hem gelir hem de bağımsızlık açısından bir bedelinin olduğu gerçeğini görmezden gelemez.Politika perspektifinden bakıldığında, iki seçeneğimiz var: Evliliği ve çocuk yetiştirmeyi, kadınların erkekler için inşa edilmiş bir ekonomik sistemde rekabet edebilmelerini sağlayacak şekilde yeniden tasarlayabiliriz. Örneğin, iş yerinde çocuk bakımı ve vergi teşviklerinden yararlanılabilir. Ya da Goldin’in savunduğu gibi, ekonomiyi kadınlar için çalışacak şekilde yeniden tasarlayabilir, daha esnek, daha az "açgözlü" ve empati odaklı hâle getirebiliriz.&nbsp;Ancak hiçbir şey yapmazsak "aşkın çabası" kadınlar için "boşa" gitmeye devam edecektir.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">*Ana akımlaştırma, bahsedilen bakış açısının/prensiplerin tüm çalışma, plan, program, inceleme, bütçeleme, değerlendirme gibi mekanizmaların içerisinde entegre edilmesi ve kapsayıcı, bütünlüklü bir şekilde ele alınması demektir.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">© Project Syndicate, 2023 Cambridge Üniversitesi'nde Ampirik Hukuk Çalışmaları Doçenti olan Antara Haldar, Harvard Üniversitesi'nde misafir öğretim üyesi ve hukuk ve biliş üzerine bir Avrupa Araştırma Konseyi bursunun baş araştırmacısıdır.

Aposto Gündem

Kadınların iş gücüne katılımı ve özellikle de toplumsal cinsiyete dayalı ücret farkı gibi konular üzerine.

"Aşkın çabası" boşuna değil: Kadınların ekonomisi ana akımlaşıyor*

<img src="https://images.aposto.com/2023/9/0/1696782027955.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.17" width="550" alt="Nobel" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">• Nobel Barış Ödülü İranlı kadın hakları savunucusu Narges Mohammadi'ye verildi. Nobel Komitesi, ödülün İran'da kadınlara yönelik baskıya karşı mücadelesi ve herkes için insan hakları ve özgürlüklerinin desteklenmesine yönelik çabaları nedeniyle Mohammadi’ye verildiğini bildirdi.

<a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/live/2022/10/06/books/nobel-prize-literature" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2022 Nobel Edebiyat Ödülü</a> sahibini buldu. Ödül bu yıl, 1960'larda geçirdiği bir kürtaj operasyonundan tutkulu evlilik dışı ilişkisine kadar kendi hayatından olayları kaleme alan Fransız yazar Annie Ernaux'a verildi. <img src="https://images.aposto.com/2022/9/4/1665055502668.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">@NobelPrize/Twitter"Cesaret ve klinik keskinlik": Nobel Komitesi'nin sekreteri Mats Malm, kararı duyurduğu Stockholm'deki basın toplantısında ödülün, "kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlamalarını ortaya çıkarmadaki cesareti ve klinik keskinliği" nedeniyle Ernaux'a layık görüldüğünü aktardı.

Ödül, Fransız yazar Annie Ernaux'a verildi.

🛎 2022 Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi belli oldu

• Nobel Barış Ödülü'ne Filipinli Maria Ressa&nbsp;ve Rus Dmitry Muratov&nbsp;layık görüldü. Her iki gazeteciye de ödül, ülkelerinde ifade özgürlüğü için verdikleri cesur mücadeleler nedeniyle verildi. Nobel Komitesi tarafından yapılan açıklamada; “Ressa ve Muratov, demokrasi ve basın özgürlüğünün her geçen gün daha fazla olumsuz koşullara maruz kaldığı bir dünyada, bu ideali savunan temsilciler oldular.” <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2021/oct/08/journalists-maria-ressa-and-dmitry-muratov-win-nobel-peace-prize" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ifadelerine</a> yer verildi.• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 2012'den beri sürdürülen çabalar doğrultusunda; çok uluslu şirketlerin faaliyette bulundukları ülkelerde asgari yüzde 15&nbsp;oranında vergilendirilmesine yönelik anlaşmanın, 136 ülke&nbsp;tarafından kabul edildiğini bildirdi. Şirketlere cazip vergi oranları sunan İrlanda&nbsp;ve Macaristan&nbsp;gibi ülkeler, ülke meclislerinde onaylanmasını müteakip 2023'ten itibaren yürürlüğe girebilecek küresel vergi anlaşmasına katılmayı <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/136-ulkeden-kuresel-kurumlar-vergisi-anlasmasina-onay-/2386962" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">reddediyordu</a>.• Yunanistan Göç Bakanı Notis Mitarachi, Avrupa Birliği'nin (AB) Türkiye’ye vizesiz seyahat&nbsp;konusunda verdiği sözleri tutması gerektiğini belirterek; Ankara'nın da AB ile imzaladığı mülteci mutabakatına&nbsp;uymasına yönelik açıklamalarda <a fr-original-style="" href="https://www.dw.com/tr/yunanistan-g%C3%B6%C3%A7-bakan%C4%B1-ab-t%C3%BCrkiyeye-vize-serbestisi-s%C3%B6z%C3%BCn%C3%BC-tutmal%C4%B1/a-59396285" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulundu</a>.• Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) temyiz mahkemesi, Teksas&nbsp;eyaletinde uygulamaya giren ve ülkede tartışmalara neden olan kürtaj yasası hakkında daha önce federal mahkeme tarafından verilen durdurulma kararını <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/abd-de-mahkeme-teksas-taki-tartismali-kurtaj-yasasinin-durdurulmasi-kararini-bozdu-3216685" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bozdu</a>.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Teksas eyalet meclisinde kabul edilerek yürürlüğe giren yasa, kadınların hamileliklerinin altıncı haftasından sonra kürtaj olmasını yasaklıyor. ABD&nbsp;Adalet Bakanlığı, Teksas Federal Mahkemesi'ne dava açarak, söz konusu yasanın kadınların anayasal haklarını ihlal ettiğini ve "federal yasaların eyalet yasalarından üstün olduğuna" ilişkin anayasa maddesine aykırı olduğunu savunmuştu.</li></ul>• Singapur'da meclis, dış güçlerin iç politikaya müdahalesini engellemek adına yeni bir internet yasasını&nbsp;onayladı. Buna göre yetkililer kullanıcı bilgilerini görebilecek, paylaşılan içeriği engelleyebilecek veya kaldırabilecek. Muhalefet kanadında, hükümetin kendisine yönelik eleştirileri engellemek için bu yasayı bir araç olarak kullanacağından endişe <a fr-original-style="" href="https://sg.news.yahoo.com/singapore-parliament-approves-foreign-interference-175647807.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediliyor</a>.• Güney Afrika'da yaklaşık 155 bin üyesi olan metal işçileri sendikası NUMSA; Cape Town, Durban ve Johannesburg gibi büyük kentlerde asgari ücretin yüzde 15&nbsp;oranında artırılması talebiyle süresiz greve <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/africa/south-african-union-starts-indefinite-strike-auto-industry-fears-impact-2021-10-05" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başladı</a>.• Avusturya Halk Partisi&nbsp;(ÖVP) genel başkanı da olan Başbakan Sebastian Kurz, birbiri ardına gelen yolsuzluk <a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/austrias-sebastian-kurz-resigns/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iddialarının</a> ardından görevinden istifa etti.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Savcılık, 2016-2018&nbsp;döneminde&nbsp;ÖVP'den bazı isimlerin, Maliye Bakanlığı bütçesini kullanarak bir gazeteye ve düşünce kuruluşuna para aktardığı iddiasını soruşturuyor. Söz konusu basın organları marifetiyle, kamuoyu yoklamalarının Kurz ve partisinin lehine manipüle edildiği iddiası soruşturma kapsamında yer alıyor.</li></ul>• İngiltere'nin önde gelen bankalarından NatWest, kurumsal bir müşterisinin "yaklaşık 365 milyon sterlinlik karapara aklama girişimini engellemekteki başarısızlığı" üzerine para cezasına <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/business-58826491" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çarptırıldı</a>.

İsveç doğumlu bilim insanı Alfred Nobel'in vasiyetiyle beş kategoride verilmeye başlanan Nobel Ödülleri ilk kez 1901'de sahiplerini buldu. 1968'de altıncı bir kategori olarak ekonomi bilimi eklendi. Bu yıl Covid-19 önlemleri sebebiyle çok daha küçük törenlerle duyurulan Nobel Ödülleri'nin madalya sahiplerini ve ödüllü çalışmalarını kuş bakışı inceliyoruz.Tıp: Bu yılki ödülün sahipleri hepatit C virüsünü keşfeden Harvey J. Alter, Michael Houghton ve Charles M. Rice oldu. Komite açıklamasında, üçlünün "kan testlerinin, yeni ilaç üretimlerinin yolunu açtığını ve milyonlarca kişinin hayatını kurtardığını" belirtti.<ul><li>Bir adım geriden: Nobel Komitesi hepatit C (HCV) virüsünün "tarihte ilk kez iyileştirebildiğinin" altını çiziyor. Aşısı bulunmayan virüsün dünyada 71 milyon insanda bulunduğu belirtiliyor. Karaciğer kanserinin en önemli sebeplerinden biri olan virüs sebebiyle 2016'da yaklaşık 400 bin kişi yaşama veda etti.&nbsp; &nbsp;</li></ul>Fizik: Bu yılki ödülün sahibi "özellikle kara delikler üzerine yaptıkları çalışmalarla <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjA2JTI1MkZzY2llbmNlJTI1MkZub2JlbC1wcml6ZS1waHlzaWNzLmh0bWw="">evrenin anlaşılmasını kolaylaştıran"</a> Roger Penrose, Reinhard Genzel ve Andrea Ghez oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Ödülün yarısı "kara deliklerin nasıl oluştuğunu gösteren" Penrose'a diğer yarısı da "Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir obje keşfeden" Genzel ve Ghez'e ait. Dr. Ghez Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan dördüncü kadın.</li></ul><figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-10-12T17:21:50.837Z.jpeg" alt="Kara delikler"><figcaption>Chandra X-Ray Gözlemevi'nden bir kare. Astrofizikçiler buranın Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir kara deliğe ev sahipliği yaptığını düşünüyor. Fotoğraf: NASA</figcaption></figure>Kimya: Bu yılki ödül, gen düzenleme teknolojisi CRISPR-Cas9'u geliştiren Emmanuelle Charpentier ve Jennifer A. Doudna'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Bazı bakteriyel türlerin antiviral bir mekanizma olarak kullandığı gen tekrarları olan CRISPR'ın (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats of genetic information), yaklaşık 10 yıl önce insanlarda istenilen "belirli genlerin" düzenlenmesinde kullanılabileceği keşfedildi. En özet hâliyle CRISPR-Cas9 noktasal genetik düzenlemeler için 21'inci yüzyılın en büyük icatlarından biri olarak kabul ediliyor. &nbsp;</li></ul>Edebiyat: Bu yılki ödül "bireysel varoluşu evrensel kılan yanlışlanamaz şiirsel sesi" ile ABD doğumlu Louise Glück'ün oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Faithful and Virtuous Night, Pulitzer ödüllü The Wild Iris ve dahiyane bir eser olarak gösterilen şiir koleksiyonu Averno komitenin işaret ettiği en önemli eserlerden bazıları. &nbsp;</li></ul>Barış: Bu yılki ödülü "küresel bir salgının ortasındaki dünyadaki açlıkla mücadele eden" Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Salgına karşı alınan önlemlerle dünyadaki arz zincirinin ciddi şekilde etkilendiği ve açlık oranlarının arttığı son aylarda mercekte olan önemli konulardan biri. &nbsp;</li></ul>Ekonomi: Bu yılki ödül "<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjEyJTI1MkZidXNpbmVzcyUyNTJGbm9iZWwtZWNvbm9taWNzLXBhdWwtbWlsZ3JvbS1yb2JlcnQtd2lsc29uLmh0bWw="">açık artırma teorisinin geliştirilmesine</a> ve yeni açık artırma biçimleri bulunmasına katkı sağlayan" Paul R. Milgrom ve Robert B. Wilson'a verildi.<ul><li>Bir adım geriden: Açık artırma teorisi güncel hayatta özellikle özelleşen sektörlerdeki şirket ve lisans ihalelerinde karşımıza çıkıyor.</li></ul>

Her yıl olduğu gibi Nobel Ödülleri bu yıl da fizyoloji ya da tıp, fizik, edebiyat, barış, ekonomi alanlarında verildi.

2020 Nobel Ödülleri'ne toplu bir bakış

<h2>Nobel Barış Ödülü</h2>Dünya Gıda Programı (World Food Programme) 2020 Nobel Barış Ödülü’nün <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ1MWExMzFmM2VjMDAwNzU0YmJkZiZ1c2VyPTVlODc1ZjY5YjdmYWI1NTg4ZDNiOWYzZiZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuZWF0ZXIuY29tJTI1MkYyMDIwJTI1MkYxMCUyNTJGOSUyNTJGMjE1MDkyMTMlMjUyRnVuaXRlZC1uYXRpb25zLXdvcmxkLWZvb2QtcHJvZ3JhbW1lLXdpbnMtbm9iZWwtcGVhY2UtcHJpemU="">sahibi oldu</a>.• Neden? Norveç Nobel Komitesi, Dünya Gıda Programı’nın açlıkla mücadele, sıcak çatışma bölgelerinde barış koşullarını iyileştirme çabaları ve açlığın bir savaş silahı olarak kullanılmasını önleme çalışmalarıyla bu ödüle layık görüldüğünü açıkladı. • Dünya Gıda Programı (WFP): Birleşmiş Milletler'in gıda yardım programı ve açlıkla mücadeleyle gıda güvenliği alanında dünyanın en büyük insani yardım kuruluşu olan WFP, geçen yıl 88 ülkeden 100 milyona yakın insana yardım ulaştırdı. Kuruluş, akut gıda güvensizliğiyle karşı karşıya olan insan sayısının Covid-19'un küresel ekonomiye verdiği zarardan dolayı bu yıl neredeyse iki katına çıkarak 265 milyon kişi olabileceğini belirtiyor.

Nobel Komitesi ile ilgili hikayeler